AyMaRaLCaN
Administrator
Mesaj Sayısı : 285
Puan : 741
Reputation : 10
 | | Konu: Âşık sanatı hakkında Salı Tem. 30, 2013 12:49 pm | |
| Âşık sanatı hakkında
Ozan- âşık sanatı Azerbaycan`da ta eskilerden şekillenmeye başlamıştır.
Âşık sanatı –halk muhitinde yaranmış şifahi halk sanatının musiki formasıdır ve tesir gücü, meşhur olması ve kamilliyi açısından olmayan bir tezahürdür. Bu, küçük bir temaşadır, burada müzik, saz ve müellif-âşık birliktelik oluşturur.
Âşık sanatına eski epik destanlar, halkın özgürlüğünü, kahramanlığını, dostluğu, aşkı terennüm eden şarkılar dahildir. Âşık sanatı sentetiktir, yani âşık şiir yazar, müzik besteler, ayrıca onu okuyarak sazda çalar ve oynar. Aşığa çoğu zaman balaban ve nefesli aletler ansamblı da eşlik eder. Lakin aşığın temel müzik aleti sazdır. Saz eski Azerbaycan germeli telli müzik aletidir. Âşık sanatının en geniş yayılmış janrı epik janrdır-yeni destanlardır, özellikler de kahramanlık destanları. Destanlarda vokal-enstrümantal bölümler şiirle konuşma parçalarının yerini alır.
Âşık sanatının lirik janrında övgüler, "gözelleme"ler özellikle meşhurdur. Bu "gözelleme"ler hem sevimli, güzel kadına, hem de kahramana, mesela, kahraman Köroğlu`ya, onun efsanevi Kırat`ına hasredilir. Âşık şarkılarının bir kısmı gam, kederle dolu ("Yanık Keremi", "Dilgemi" kimi), diğer kısmı ise "Efşarı", "Şerili" kimi oynak havalardır. Bunlar âşık lirik sanatın güzel numuneleridir.
Âşık sanatında nasihat türünden şarkılardan ibaret üstatname tarzı da ilginçtir.
Milli şiirin janrları olan koşma, muhammes, üstatname, kıfılbentin yanı sıra, onun şiirsel biçimleri olan geraylı, divani, koşma, cinas âşıkların sevdikleri biçimlerdir. Bu biçimler destanlara da dahil ola bilerler.
Âşık sanatında en geniş yayılmış şiir vezni hece veznidir. Âşık şarkılarının ekseriyetinin yapısı dörtlük şeklindedir. Her dörtlüğün başında enstrümantal giriş olur ve her dörtlük birbirinden enstrümantal solo ile ayrılır.
Eski dönemlerde ve Orta Çağda âşıklara "ozan", "varsak", "dede" derlerdi.
Muasır Azerbaycan âşıklarının ecdadı olan eski ozanların hayatına, sevgisine, vatanseverliğine, yiğitliklerine hasredilmiş en eski yazılı kaynak, 7. yüzyıla ait "Kitabi Dede Korkut" halk destanıdır.
Tarih boyunca folklorunun bestekarların faaliyeti üzerinde büyük etkisi olmuştur. İlk defa âşık sanatının özelliklerinden bestekar Ü.Hacıbeyov "Köroğlu" operasında kullanmıştır. Muasır müzik teknik araçlarıyla âşık sanatının özelliklerini bir araya getiren diğer bestekar Kara Karayev üçüncü senfonisinin ikinci bölümünde onları bir araya getirebilmiştir.
Âşık sanatı karma sanat olarak bünyesinde birkaç sanat türünü birleştirmektedir. Burada önemli yer “havacat”a aittir. Müzikli tasvir araçları ve sanatsal genellemelerle zengin olan geleneksel âşık havacatı değişmez estetik değeri, cilalanmış dil-üslubu, derin felsefi manalanma, ahlaki yönüyle bilinmektedir.
Şifahi halk şiirinin (“parmak hesabı”nın-hece vezninin) ve yazılı şiirin (aruzun) biçimi âşık “havacatı”nın şiirsel temelini oluşturur.
“Havacat”ın bir parçası olarak, klasik âşık şiiri normatif işlevini yerine getirmektedir.
Geleneksel klasik âşık havaları bayatı, geraylı, koşma, cinas vb. şiirsel biçimlere dayanır. 80`den fazla ("Keremi", "Efşarı", "Kürdü", "Dilgemi", "Yanık Keremi") âşık havalarının ayrı-ayrı bölgesel versiyonları fazladır.
Âşık havalarında müzikle şiirsel metnin karşılıklı iliçkisi onların melodik-ritmik, biçimsel özelliklerinin oluşmasına önemli etki yapar. Âşık şiirinin temel vezni hece veznidir. Havaların yapısı şiirin biçim ve hece terkibi, bölüm özellikleriyle ilgilidir. Kurbani (16. yüzyıl), Abbas Tufarganlı, Sarı Âşık (17. yüzyıl), Hasta Kasim, Âşık Valeh, Âşık Dilgem (18. yüzyıl), Âşık Alı, Âşık Alesker, Âşık Hüseyin Şemkirli (19. yüzyıl) ve b. âşık sanatının klasikleridir. Günümüz âşıkları arasında Âşık Hüseyin Bozalganlı, Âşık Esed, Âşık Mirze, Âşık İslam, Âşık Şemşir, Hüseyin Saraclı, Emrah Gülmemmedov, Hüseyin Cavan, Âşık Kamandar, İmran Hasanov, Mikayıl Azaflı, Ekber Ceferov vb. adlarını zikredebiliriz. Âşık sanatı Azerbaycan`ın Gazah, Tovuz, Şamahı bölgelerinde, ayrıca tarihi Göyçe ve Borçalı bölgelerinde özellikle öne çıkmaktadır.
| |
|
